Τα κόκκινα φύλλα του φθινοπώρου (ένα ποστ ενάντια στο ρομαντισμό)

Τα φύλλα των δέντρων το φθινόπωρο κοκκινίζουν από ντροπή; Είναι άλλο ένα εντυπωσιακό εφέ της φύσης ώστε να την κάνει ακόμη πιο ελκυστική στα μάτια των ανθρώπων ή μήπως γιατί το ζήτησαν κάποια στιγμή κάποιοι ευαίσθητοι και μελαγχολικοί και η φύση δεν τους χάλασε το χατίρι;
Χμμμ, προφανώς τίποτα από όλα αυτά, γιατί οι νόμοι της φυσικής επιλογής είναι σαφείς και απόλυτοι: ποτέ δεν μπορεί να συμβεί στη φύση επικράτηση χαρακτηριστικών που δεν προσφέρουν κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ή αλλιώς: αν δεν υπάρχει λόγος δεν συμβαίνει. Έτσι, τα φύλλα αλλάζουν χρώμα το φθινόπωρο για πολύ συγκεκριμένους πρακτικούς λόγους, για τους οποίους ακόμη δεν έχουμε σίγουρη απάντηση, μιας και είναι θέμα αναζήτησης πολλών επιστημόνων. Ήδη από τον Αριστοτέλη έχουμε καταγραφή αυτής της συμπεριφοράς των φύλλων κάποιων φυλλοβόλων δέντρων.
Κατ’ αρχήν να πούμε ότι, για ότι χρώμα βλέπουμε στη φύση, (στα φύλλα των δέντρων και των φυτών, σε καρπούς κ.λπ.), ευθύνονται οι χρωστικές που περιέχουν. Πολλές από αυτές υπάρχουν και στον άνθρωπο. Οι πιο κοινές χρωστικές των φύλλων είναι οι χλωροφύλλες, οι ανθοκυανίνες και τα καροτενοειδή. Και οι τρεις είναι ολόκληρες ομάδες χρωστικών. Οι χλωροφύλλες μας δίνουν το πράσινο χρώμα, οι ανθοκυανίνες μας δίνουν τα χρώματα και τις αποχρώσεις του ροζ, μπλε, μωβ, πορφυρού και κόκκινου χρώματος [να γιατί έχουν τέτοιο χρώμα τα κεράσια, οι φράουλες, το ερυθρό κρασί κ.α.] και τα καροτενοειδή προσδίδουν το κίτρινο, το πορτοκαλί, το καφέ και τις αποχρώσεις τους [να γιατί έχουν τέτοιο χρώμα τα καρότα, οι μπανάνες, το καλαμπόκι, ο κρόκος από τα αυγά κ.α.]. Έτσι για το χρώμα που βλέπουμε εμείς εξαρτάται από το ποια χρωστική υπάρχει εκείνη τη στιγμή σε μεγαλύτερο ποσοστό.
Η αλλαγή του χρώματος στα φύλλα συμβαίνει μόνο στα φυλλοβόλα δέντρα και όχι στα αειθαλή τα οποία καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ρίχνουν τα φύλλα τους και παράγουν καινούργια.

Κάθε φύλλο είναι και ένα μικρό εργοστάσιο παράγωγης τροφής. Αυτό λειτουργεί με τη βοήθεια της χλωροφύλλης που δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια και τη μετατρέπει σε τροφή [απλά σάκχαρα], απελευθερώνοντας οξυγόνο (φωτοσύνθεση). Είναι η σημαντικότερη φυσικοχημική διαδικασία που συμβαίνει στον πλανήτη και βασική προϋπόθεση για τη ύπαρξη ζωής. Επειδή αυτή η δουλειά γίνεται κυρίως από τις πράσινες χλωροφύλλες, φυσικό είναι να είναι πράσινα τα φύλλα. Σε αυτή τη διαδικασία βοηθούν και τα καροτενοειδή τα οποία συνυπάρχουν στα φύλλα με τις χλωροφύλλες αλλά εμείς δεν τα βλέπουμε αφού το ποσοστό τους είναι γύρω στο 33% και όλο το υπόλοιπο 67% είναι χλωροφύλλες. Αν για οποιοδήποτε λόγο σταματήσει η λειτουργία αυτού του εργοστασίου π.χ. αν κόψουμε ένα φύλλο, αρρωστήσει ένα φύλλο κ.λ.π. τότε σταματά και η δράση της χλωροφύλλης και τότε εμφανίζονται τα καροτενοειδή ή αλλιώς το φύλλο κιτρινίζει.
Αλλά δεν κοκκινίζει. Κοκκινίζει μόνο το φθινόπωρο γιατί τότε κάνουν την εμφάνιση τους [δημιουργούνται] οι ανθοκυανίνες. Υπάρχουν και περιπτώσεις να εμφανίζονται ανθοκυανίνες και στην αρχή της βλάστησης κάποιου δέντρου την άνοιξη. Όσοι ξέρετε το πουρνάρι θα έχετε δει τα τρυφερά φύλλα να είναι κοκκινωπά στην αρχή.
Τα νεκρά φύλλα φαίνονται καφέ από την ύπαρξη τανινών και την απουσία χρωστικών, δηλ. ανθοκυανινών και καροτενοειδών.
Συνύπαρξη σε ίσο ποσοστό καροτενοειδών και ανθοκυανινών προσδίδουν ένα χρυσαφί χρώμα στα φύλλα.
Το φθινόπωρο, στα φυλλοβόλα δέντρα, σταματά η λειτουργία όλων αυτών των μικρών εργοστασίων, σταματά η παραγωγή τροφής, η ηλιακή ενέργεια είναι πολύ μειωμένη, η χλωροφύλλη διασπάται και τότε κάνουν την εμφάνιση τους τα καροτενοειδή και οι ανθοκυανίνες [οι οποίες δημιουργούνται με τη βοήθεια των σακχάρων που υπάρχουν στα φύλλα τα οποία έφτιαξαν οι χλωροφύλλες]. Ακόμη την εμφάνιση τους επηρεάζει το ph και η οξύτητα του εδάφους. Όσο πιο φωτεινός είναι ο ήλιος το φθινόπωρο, όσο πιο δροσερές είναι οι νύχτες χωρίς παγωνιά, τόσο πιο μεγάλη είναι η παραγωγή των ανθοκυανινών και τόσο πιο λαμπερό και εντυπωσιακό είναι και το κόκκινο χρώμα των φύλλων των δέντρων. Και το επιστημονικό ερώτημα είναι: γιατί δημιουργούνται οι ανθοκυανίνες; Γιατί θα έπρεπε να κοκκινίζουν τα φύλλα; Έτσι και αλλιώς θα κιτρίνιζαν από την παρουσία των καροτενοειδών που προϋπάρχουν στα φύλλα. Γιατί λοιπόν ένα δέντρο να ξοδεύει πόρους για τη δημιουργία κόκκινων χρωστικών τη στιγμή που σύντομα τα φύλλα θα πέσουν;

Προφανώς αυτός είναι ένας αμυντικός μηχανισμός των δέντρων, αλλά άμυνα σε τι;
Οι θεωρίες είναι παρά πολλές με επικρατέστερες τις παρακάτω:
1. Οι ανθοκυανίνες προστατεύουν τα φύλλα λειτουργώντας σαν φίλτρο από τη υψηλή ένταση του φωτός σε συνδυασμό με χαμηλές θερμοκρασίες του φθινοπώρου-φωτοπροστατευτικός ρόλος–
Πριν πέσουν τα φύλλα -δηλ. αποκοπούν από το δέντρο- θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η μεταφορά των θρεπτικών στοιχείων που υπάρχουν σε αυτά σε μόνιμα σημεία -ιστούς- του δέντρου, ώστε αυτά να είναι διαθέσιμα όταν θα χρειαστούν για την παραγωγή νέου φυλλώματος την άνοιξη. Η μεταφορά των θρεπτικών στοιχείων γίνεται μέσω των νεύρων τα οποία πολλές φορές παραμένουν πράσινα και μετά τον μεταχρωματισμό, μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία μεταφοράς.
Επιπλέον οι ανθοκυανίνες λειτουργούν σαν εξουδετερωτές των ελεύθερων ριζών. Είναι πλέον ευρέως γνωστό τελευταία η αντιοξειδωτική δράση αυτών των χρωστικών σε τρόφιμα όπως τσάι, κόκκινο κρασί κ.λπ.
2. Ως αμυντικός μηχανισμός των φύλλων απέναντι στα έντομα που θα τα επιλέξουν ως ξενιστές δηλ είτε για να τραφούν είτε για να εναποθέσουν τα αυγά τους. Η εξήγηση της απώθησης των εντόμων δεν έχει διασαφηνισθεί, λέγεται ότι πιθανόν το κόκκινο χρώμα έχει συνδεθεί στη φύση με δυσάρεστη γεύση ή τοξικότητα έτσι λειτούργει σαν ένα σήμα προς τα παράσιτα να μη τα επισκεφτούν.
Έχει ειπωθεί ακόμη ότι το κόκκινο χρώμα μειώνει το καμουφλάζ των εντόμων στο φύλλωμα από τα πτηνά που είναι οι κυριότεροι εχθροί τους.

Τέτοια δάση φυλλοβόλων κυριαρχούν στη βόρεια Αμερική. Στο Vermont και γενικότερα στη βορειοανατολική πλευρά της Αμερικής, τη λεγόμενη Νέα Αγγλία, μια μεγάλη πηγή εσόδων από τουρισμό είναι από τις επισκέψεις ανθρώπων, (τους λεγόμενους leaf peepers), που θέλουν να θαυμάσουν το θέαμα –η αλλαγή του χρώματος ολοκληρώνεται σε 2 εβδομάδες περίπου-. Ακόμη, έντονο κόκκινο χρώμα θα δούμε στα δάση του Καναδά, και στην ανατολική Ασία. Πιο περιορισμένο είναι το θέαμα στην Ευρώπη, κυρίως βόρεια, αλλά και στα δάση της βόρειας Ελλάδας θα δει κάποιος τέτοιους μεταχρωματισμούς.

Για τους ρομαντικούς, ένα πολύ γνωστό τραγούδι, το «Autumn Leaves», που έχει ερμηνευθεί από παρά πολλούς. Τα λόγια είναι του ποιητή Ζακ Πρεβέρ.

Edith Piaf – Autumn Leaves (Les Feuilles Mortes)
[youTube=http://www.youtube.com/watch?v=n2s2tPORlW4]

Eartha Kitt – Autumn Leaves 1965
[youTube=http://www.youtube.com/watch?v=5sE1nVPAsGY]

Yves Montand – Les Feuilles Mortes
[youTube=http://www.youtube.com/watch?v=JWfsp8kwJto]

Frank Sinatra – Autumn Leaves – Lyrics
[youTube=http://www.youtube.com/watch?v=HcfVy3vGkus]